Stres, tehdit altında veya acıya neden olan olaylara karşı vücudun kendi dengesini kurabilmek için verdiği bir cevaptır. Stresli olduğumuzda sempatik sinir sistemi normalden fazla çalışmakta ve bu durum fiziksel, psikolojik ve davranışsal bozulmalara neden olabilmektedir. Stresin yarattığı fizyolojik etkilerden biri kalp atışında ve hızında değişimlerdir. Günümüzde stres ve kalp atışında değişimin (HRV) ilişkisine dair artan bir ilgi vardır. HRV, kalp atışı aralıklarının uzunluğunun dalgalanmasıdır. HRV, kalbin çeşitli fizyolojik ve çevresel uyaranlara cevap verme yeteneğini temsil eder. Yapılan çoğu çalışmada, HRV değişkenleri çeşitli yöntemlerin neden olduğu strese cevap olarak değişmiştir. Örneğin, kısa sureli psikolojik stres durumları yaratıldığında kalp atış hızında önemli bir artış ve otonom sinir sisteminde ise genel bir gerileme meydana gelmektedir. Stresli durumlarda verilecek dinlenme periyodları, hem HRV hem de kan basıncı üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Fakat, literatür sonuçları HRV’nin belirli bozukluklarla ilişkilendirilmesinden ziyade, kalp aktivitesini ve genel otonomik sağlığı yansıtan bir araç olarak düşünülebileceğini göstermektedir. Bu nedenle, stres ile HRV arasındaki ilişkiyi değerlendirirken, genel otonom sinir sistemi ve kişinin tıbbi ve psikolojik geçmişini göz önünde bulundurmak önemlidir.
Son yıllarda yapılan araştırmalar, strese verilen tepkilerde cinsiyet farklılıkları üzerinde durmaktadır. Bireylerlerin stresli durumlarda “savaş veya kaç” tepkisi verdiği bilinmektedir, fakat bu durumun kadınlarda “koru ve kaç” tepkisi olarak da deneyimlendiği gözlemlenmiştir. Sonuçlar genetik farklılıklardan ziyade strese karşı tepkilerin değerlendirilmesinde, kültürün ve sosyal koşullarında göz önünde bulundurulmasının önemine dikkat çekmektedir.
Hazırlayan: Klinik Psikolog Müge Gülen
Kaynaklar:
Delaney, J. P. A., Brodie, D. A. (2000). Effects of Short-Term Psychological Stress on the Time and Frequency Domains of Heart-Rate Variability. Perceptual and Motor Skills, 91, 515-524.
Kim, H. G., Cheon, E. J., Bai, D. S., Lee, Y. H., & Koo, B. H. (2018). Stress and heart rate variability: A meta-analysis and review of the literature. Psychiatry investigation, 15(3), 235.
Taelman, J., Vandeput, S., Spaepen, A., & Van Huffel, S. (2008). Influence of Mental Stress on Heart Rate and Heart Rate Variability . IFMBE Proceedings , 1366–1369.
Hjortskov, N., Rissén, D., Blangsted, A. K., Fallentin, N., Lundberg, U., & Søgaard, K. (2004). The effect of mental stress on heart rate variability and blood pressure during computer work. European journal of applied physiology, 92(1-2), 84-89.
