Her insanda zaman zaman uyku ile ilişkili sorunlar görülebilir. Önemli yaşam olayları, fiziksel hastalıklar, ruhsal sıkıntılar uyku düzenini geçici olarak bozabilmektedir. Uyku düzeninde ve süresinde meydana gelen her değişim uyku bozukluğuna işaret etmez. En az üç aydır, haftanın üç günü tekrar eden aşırı uyuma veya uykusuzluk şikayetleri ise bir uyku bozukluğu belirtisi olabilir.
Uyku bozuklukları fizyolojik ya da psikolojik sebeplerden kaynaklanıyor olabilir. Uyku bozukluğu tanısının konabilmesi için hekim tarafından detaylı uyku muayenesi yapılmalı, uyku bozukluğuna neden olabilecek fiziksel hastalıklar incelenmelidir. Altta yatan başka bir fiziksel hastalıkla ilişkisi olmadığı tespit edildiğinde psikolojik sebepler düşünülebilir.
Uyku bozuklukları arasında en sık görüleni uykusuzluk yani insomniadır. Yapılan çalışmalara göre, toplumun %5-10 kadarının etkilendiği düşünülmektedir.
Uykusuzluk, bir uyku bozukluğudur. En az üç ay süreyle devam eden, haftada en az üç gece ortaya çıkan, uyumak için elverişli bir ortam olduğu halde uykuya dalamama, uykuyu sürdürmede güçlük çekme durumudur. Uykuya dalınsa bile sık sık tekrarlayan uyku bölünmeleri yaşanmaktadır. Yeterli uyku uyunamadığı için günlük işlevsellik alanlarında düşüş görülmektedir.
Uykusuzluk Bozukluğu’nda Bilişsel Davranışçı Terapi nasıl çalışır?
Yapılan çalışmalar, psikojenik uykusuzlukta bilişsel davranışçı terapinin etkili olduğunu göstermektedir.
Bilişsel davranışçı terapide, uykusuzluk davranışının değişikliği için hedefler belirlenir, uyku hakkında kaygıya yol açan inançlar değerlendirilir.
Bilişsel davranışçı terapi, uyku ile ilişkili düşünce ve davranışları değiştirmeyi hedefleyen farklı teknikler üzerinden çalışmaktadır. Bu teknikler; bilişsel yeniden yapılandırma, davranışsal müdahaleler ve psikoeğitim gibi alanları kapsamaktadır.
Bilişsel Çalışmalar
Uykusuzluk sorunu yaşayan kişilerde, uyku hakkındaki yanlış inanç ve tutumlar, işlevsiz düşünceler, uykusuzluğun olumsuz sonuçları ile ilgili felaketleştirici düşünce ve inançlar uykusuzluk şiddetini artırabilmektedir.
Bilişsel davranışçı terapinin bilişsel çalışmaları; uyumayı zorlaştıran inançları tespit etmeye ve değiştirmeye, uyanık kalmanıza neden olan negatif düşünce ve endişelerinizin azalmasına yardımcı olur.
Davranışsal Müdahaleler
Davranışçı çalışmalar sağlıklı uyku alışkanlığı geliştirmenizi sağlar. Uykusuzluk yaşayan kişilerin sahip oldukları hatalı uyku alışkanlıkları, uykusuzluk probleminin sürmesini kolaylaştırabilmektedir. Bu nedenle bilişsel çalışmalara ek olarak, uykuyu kolaylaştıracak yeni davranış stratejileri geliştirmek süreci olumlu etkilemektedir.
Örneğin, her gün aynı saatte uyanmak, gün içerisinde kısa uykular uyumamak, uyku dışında yatağa girmemek, yatak odasını yemek yemek ve televizyon izlemek gibi aktiviteler için kullanmamak gibi yeni davranışların günlük yaşam içerisine adapte edilmesi üzerine çalışılır. Davranışsal müdahale olarak, psikoterapi görüşmeleri arasında uyku günlüğü tutulabilir ve görüşme sırasında bu uyku günlüğü terapist ve danışan tarafından beraber incelenerek değerlendirilir.
Psikoeğitim
Psikoeğitim müdahaleleri bilgi aktarımlarından oluşur. Uyku problemi üzerinden duygu, düşünce ve davranış arasındaki ilişki anlatılır. Uykuyu kolaylaştıracak bazı teknikler (nefes egzersizleri, bedensel egzersizler) önerilebilir.
Öztürk MO, Uluşahin A. Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. 15. Baskı, Ankara: Nobel Tıp
Kitapevleri; 2018:476.
Gamsızkan, Z., & Aslan, S. (2014). Birinci Basamakta İnsomnia Sıklığı ve İlişkili İnanç ve
Tutumların Değerlendirilmesi. Journal of Cognitive Behavioral Psychotherapy and
Research, 3, 156-161.
Klinik Psikolog Zülal Vatansever
Comments